پیش زمینه های فرهنگی فهم آیات قرآن(آداب و رسوم و دانش زمانه)

قرآن کریم به منظور ایجاد بینش توحیدی در جامعه ی عربی دوره ی نزول و تقویت آن، به دگرگون سازی آن جامعه و درمان ناهنجاری های آن پرداخت و این مهم را با حرکتی تدریجی و با استفاده از ابزارهای موثّر و کارآمد انجام داد. از این رو، واقعیّت های مطرح در جامعه ی آن دوره با هدف رد، تعدیل و تقریر، موضوع آیات متعدّدی از قرآن کریم واقع شد و در پاره ای موارد، ابزارهای ارتباطی متداول، به عنوان روش بیانی در برخی آیات اتّخاذ گردید. در این ارتباط، دانش واحد محیطی مخاطبان قرآن در دوره ی نزول پیرامون این واقعیّت ها و ابزارهای ارتباطی شان، یکی از عوملی بود که متن قرآن را نسبت به این مخاطبان، واجد اصول ارتباطی و بلاغی می نمود. پیش زمینه های فرهنگی بخش مهمّی از این دانش مشترک است که گوینده ی بلیغ، در موارد مقتضی، کانون پیام جدید را بر پایه ی این پیش-زمینه ها؛ به عنوان اطّلاعات مفروض نزد مخاطب پی ریزی می کند و از تکرار دانسته های مخاطبان می پرهیزد. پیش-زمینه ها که در برخی علوم زبانی از جمله اصول فقه، معانی، تفسیر و علوم قرآن با نگرش های گوناگون از ابزارهای مهم در رفع ابهام، انسجام متن، تحدید معنا، بسط آن و درک زیباشناسی از متن به شمار می آیند، امکان درک آیات قرآنی را - که قراین در فهم آنها سودمند است- به مثابه ی گفتمانی بلیغ فراهم می سازند. به گونه ای که بدون این پیش زمینه های فرهنگی، متن در بخش هایی که ناظر بر پدیده ها و وقایع بیرونی دوره ی نزول است، اطلاع دهندگی کامل را ندارد. در این نوشتار در پی آن هستیم که با کسب اصول اوّلیّه ی ارتباط که عناصر آن بیان شد، آیات قرآن را به مثابه ی گفتمانی بلیغ درک کنیم و حتّی المقدور از توانش ارتباطی متناسب با گفتمان شفاهی و زبان عرفی قرآن برخوردار شویم. رسیدن به چنین شناختی از معنای آیات، رفع ابهام، حفظ انسجام و دستیابی به درکی زیباشناسانه از آیات قرآنی را میسّر می نماید. دست یافتن به این پیش زمینه ها در عین حال که ابزاری موثّر در فهم معانی آیات به شمار می آید، در کنار دیگر ابزارها همچون لغت، صرف و نحو، علوم بلاغی و ... مقدمه ی فهم ظواهر متن می شود. براین اساس با توجّه به سطوح معنایی متعدد (بطون) در زبان قرآن، دستیابی به تمام معانی آیات، با اتّکا بر اصول زبان شناسی عرفی و از جمله فهم پیش زمینه های فرهنگی دوره نزول ناممکن است.